Sống "thuận thiên" mùa nước nổi

Nắng sớm vừa ửng hồng, chúng tôi có mặt tại khóm Bình Hòa, phường Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp khi dòng nước đã mấp mé bờ đê. Trên chiếc xuồng nhỏ, ông Võ Văn Chiến (77 tuổi) lúi húi kiểm tra những tấm lưới rào nuôi cá quanh ruộng. Ông cười sảng khoái: “Cái nghề nuôi cá mùa nước này, tưởng làm chơi mà ăn thiệt. Tôi gắn bó hơn chục năm rồi. Vụ nào trúng lớn thì gia đình thu về trên dưới 400 triệu đồng từ 2,6 ha đất. Tuổi già mà vẫn còn được gắn bó với con nước, thấy đời nhẹ nhàng hẳn".

Mô hình “nuôi cá mùa nước” được triển khai cách đây gần 10 năm trên vùng biên giới Đồng Tháp đã thay đổi tập quán canh tác của nhiều hộ dân vùng lũ. Thay vì bỏ đất trống hoặc lo “chạy lũ”, nay bà con chủ động giăng lưới bao quanh ruộng, nhử cá vào sinh sống. Đến khi nước rút xuống, cá bị giữ lại bởi khuôn lưới bao quanh ruộng. Cách làm như ông Chiến thì cá được trữ lại ở các khoảnh ruộng và rút về hệ thống ao. Nông dân giữ cá và chăm sóc, cho ăn cầm chừng. Lúa cứng rễ, bà con bơm nước lên đồng, đó cũng là lúc cá được thả lại ruộng lúa. "Mình nói nôm na như lùa cá, lùa vịt vậy. Vì mình chủ động trong việc thu gom cá, ngay cả việc bơm đồng sau mùa lũ, cá rất nhiều nên giá rẻ, mình sẵn ao mua trữ lại làm giống nuôi và sau đó đưa cá lên khu ruộng xanh lúa. Sau Tết Nguyên đán, nguồn cá đồng khan hiếm, mình bắt đầu khai thác", ông Chiến khề khà kể.

Nguồn nước thiên nhiên cung cấp phù sa, thức ăn tự nhiên dồi dào, chi phí đầu tư thấp nhưng hiệu quả kinh tế cao. Ông Chiến nhẩm tính: “Chi phí đầu tư ban đầu chỉ khoảng 20 triệu đồng mỗi vụ, chủ yếu tiền mua giống và gia cố lưới bao. Nhưng sản lượng cá sau 5 – 6 tháng đạt vài chục, thậm chí vài trăm tấn (tùy theo diện tích), thương lái đến tận nơi thu mua. Nông dân chúng tôi giờ không còn cảnh lo thất thu như trước nữa".

Ngược lên vành đai biên giới, ấp Giồng Bàng, xã Thường Phước. Nơi đây bà con còn thành lập hợp tác xã nuôi cá đồng mùa nước nổi. Ông Đặng Văn Bé, Tổ trưởng Tổ nuôi trữ cá mùa lũ ấp Giồng Bàng, xã Thường Phước cho biết: "Mỗi năm, người dân Giồng Bàng chỉ sản xuất 2 vụ lúa, đất bỏ trống vào mùa lũ. Vì vậy, tận dụng thời gian nhàn rỗi, chúng tôi góp tiền, góp công cùng bao lưới để nuôi trữ cá đồng". Lũ về, theo dòng nước, cá vào đồng rất nhiều, vì mưu sinh, một số người đánh bắt theo kiểu tận diệt (bằng xung điện, sử dụng lưới có kích thước mắt nhỏ…) khiến nguồn lợi cá suy giảm. Việc nuôi trữ cá mùa lũ giúp nông dân có thêm thu nhập, đồng thời góp phần ngăn chặn tình trạng đánh bắt tận diệt.

Hợp tác xã nuôi cá ở Giồng Bàng có 02 điểm nuôi diện tích hơn 150 ha với 90 hộ dân tham gia. Anh Bùi Thanh Nhàn, thành viên Tổ nuôi trữ cá mùa lũ ấp Giồng Bàng chia sẻ: "Nhận thấy mô hình có nhiều lợi ích nên tôi tham gia. Sau khi hoàn thành việc bao lưới cánh đồng, chúng tôi treo biển báo cấm khai thác trái phép và phân công các thành viên thường xuyên đi tuần tra, bảo vệ".

Ở Thường Phước, con nước còn mang lại cơ hội mưu sinh mới đó là du lịch trải nghiệm mùa nước nổi. Trên diện tích 500 ha đồng lúa, ông Trần Văn Bình, ấp Giồng Bàng cùng nhiều hộ dân mạnh dạn triển khai dịch vụ đón khách tham quan. “Khách từ thành phố xuống thích thú lắm. Họ được chèo xuồng, giăng lưới, bắt cá linh, hái bông điên điển… những thứ với mình quen thuộc nhưng với họ là sự trải nghiệm quý giá. Mùa này, đồng quê xôn xao như ngày hội”, ông Bình nói như khoe.

Không chỉ vậy, cả cộng đồng cùng chung tay: Hội Phụ nữ lo phần bếp núc, chế biến các món đặc sản mùa lũ như cá linh kho mía, lẩu chua bông điên điển; các cựu chiến binh trực tiếp hướng dẫn khách trải nghiệm đánh bắt cá; đoàn thanh niên phụ trách đưa rước, hỗ trợ hoạt động ngoài đồng. Mô hình này tạo sinh kế bền vững, góp phần giữ gìn văn hóa địa phương. “Chúng tôi muốn biến mùa nước nổi thành thương hiệu du lịch của vùng biên giới. Khách đến không chỉ để ngắm cảnh, ăn cá, mà còn để hiểu thêm tình người, tình đất nơi đầu nguồn sông Cửu Long”, ông Bình tâm sự.

Không chỉ có sinh kế từ con nước, bà con vùng biên giới còn yên tâm hơn khi Nhà nước quan tâm hỗ trợ về nhà ở, điện, đường, trường học và vốn sản xuất. Những cụm, tuyến dân cư vượt lũ, nhất là các khu dân cư biên giới, trở thành chỗ dựa vững chắc để Nhân dân gắn bó lâu dài với đất quê. Ông Nguyễn Văn Buôl, 63 tuổi Cụm dân cư Á Đôn 1, khóm Bình Lý, phường Hồng Ngự kể: “Tôi về Cụm dân cư này từ hơn 25 năm trước. Ngày đầu chỉ có vài chục hộ, nay bà con đã đông vui, nhà cửa khang trang, con cháu được học hành. Chúng tôi an tâm canh tác, chăn nuôi, nâng cao đời sống. Quan trọng hơn là ai cũng ý thức giữ gìn an ninh, giữ từng cột mốc biên giới.” Cùng niềm vui với ông Buôl, những lão nông gắn trọn đời trên vùng biên giới Hồng Ngự như ông Đỗ Văn Sĩ (71 tuổi), Nguyễn Văn Tâm (61 tuổi),... trở thành thế hệ đầu tiên an cư và chứng kiến tất cả sự thay đổi ở vùng biên này. Họ là nòng cốt của “phên giậu lòng dân” vững chãi. "Chúng tôi vừa chăm lo sản xuất, vừa tham gia các tổ tự quản, an ninh, kịp thời phát hiện, trình báo để ngăn chặn những hành vi vi phạm đường biên, cột mốc" ông Buôl khẳng khái. Nhờ đó, những năm qua, khu vực biên giới Đồng Tháp không chỉ trù phú về mùa vụ, mà còn bình yên về an ninh, trật tự. Sự gắn kết giữa chính quyền và Nhân dân, giữa sinh kế và quốc phòng, đã và đang làm nên diện mạo mới cho những làng quê mùa nước nổi quanh vành đai biên giới.

Nhiều hộ gia đình đã vươn lên thoát nghèo nhờ các mô hình nuôi trồng, dịch vụ mùa lũ. Chính quyền địa phương cũng tích cực hỗ trợ bà con vốn vay, kỹ thuật và quảng bá du lịch cộng đồng. Những con đường bê tông mới nối dài, điện lưới sáng rực về đêm, làng quê biên giới như khoác lên mình tấm áo mới, trù phú và no ấm. Mùa nước nổi còn gắn liền với ký ức, văn hóa của người dân miền Tây. Hình ảnh chiếc xuồng ba lá chở đầy bông điên điển, cảnh trẻ em tắm mát trên dòng kênh, tiếng rao mời cá linh non buổi chợ sáng… tất cả như khắc sâu trong tâm trí mỗi người con sông nước.

Chiều muộn, trên cánh đồng ngập nước ở Giồng Bàng, những lượt khách du lịch hồ hởi trải nghiệm giăng lưới, bắt cá. Xa xa, khói bếp từ những căn chòi tạm được người dân dựng ngủ canh lưới tỏa lên thơm lừng mùi cá linh kho. Trẻ nhỏ ríu rít trên xuồng, người lớn rộn rã tiếng cười. Ông Chiến chậm rãi nói: “Hồi xưa, nghe nước về là sợ. Giờ thì trông cho mau ngập, để có cá, có khách về thăm". Quả vậy, những con nước đã và đang mang lại sức sống mới cho vùng biên giới Đồng Tháp. Từ chỗ “chạy lũ”, bà con đã biết cách “đón lũ”, biến khó khăn thành cơ hội, biến đồng ruộng mênh mông thành không gian mưu sinh trù phú. Cứ thế, mỗi năm, khi tháng Bảy về, hình tượng “con nước nhảy bờ” lại nhộn nhịp hứa hẹn một mùa no ấm, tràn đầy sức sống./.