Sau hơn nửa thế kỷ kể từ khi đất nước thống nhất, hành trình tìm lại danh tính cho các liệt sĩ vẫn chưa dừng lại. Công nghệ xét nghiệm ADN được kỳ vọng là "chìa khoá" mở ra hy vọng trong việc xác định danh tính HCLS chưa rõ thông tin.

Ở các nghĩa trang liệt sĩ trên cả nước, không khó để bắt gặp những phần mộ với dòng chữ chạnh lòng: “Liệt sĩ chưa xác định được thông tin”. Đằng sau ấy là nỗi đau day dứt của thân nhân liệt sĩ mỏi mòn mong tin người thân. Tính đến nay, cả nước còn khoảng hơn 300.000 liệt sĩ chưa xác định được danh tính. Với sự tiến bộ của khoa học, xét nghiệm ADN được xem là phương pháp hữu hiệu nhất trong công tác định danh HCLS. Để triển khai thực hiện nhiệm vụ này, quy trình được tiến hành chặt chẽ từ việc kiểm tra đối chiếu thông tin. Bắt đầu từ việc lấy thông tin từ thân nhân liệt sĩ cung cấp; tiếp tục đến bộ phận chuyên môn, cán bộ chuyên trách xã, phường phối hợp cùng cấp để xác minh, thu thập thông tin theo quy trình do Bộ Công an, Bộ Nội vụ hướng dẫn.

Tuy nhiên, nhiều trường hợp, dù mẫu hài cốt còn, nhưng mẫu đối chứng từ thân nhân đã thất lạc, hoặc người thân đã qua đời, hoặc không còn ai có quan hệ huyết thống gần để so sánh. Thêm rào cản nữa là nhiều gia đình liệt sĩ sống ở vùng sâu, vùng xa, không tiếp cận được thông tin, không biết có thể hiến mẫu để đối chiếu. Ngược lại, có nơi có hài cốt nhưng không tìm ra thông tin gốc để liên kết với thân nhân.

Đại tá Hồ Việt Triều, Giám đốc Công an tỉnh Cà Mau, cho biết: “Thân nhân liệt sĩ là người thờ cúng chủ yếu là bên nội nhưng theo quy định thì thu mẫu ADN phải là người thân theo họ ngoại, không cư trú địa phương, nhiều trường hợp không liên hệ được, không biết nơi cư trú để xác minh thu thập thông tin và thu mẫu ADN. Đa số thân nhân liệt sĩ già yếu, tổ công tác phải trực tiếp đến nhà thu mẫu. Liệt sĩ thiếu thông tin cha, mẹ nên việc xác minh, tra cứu xác định thân nhân để thu mẫu rất khó khăn. Do vậy công tác tìm kiếm mẫu ADN kéo dài”. Bên cạnh đó, ngân sách để xét nghiệm ADN cho hàng trăm ngàn mẫu là con số không nhỏ, quy trình nghiêm ngặt và thời gian kéo dài, việc thiếu máy móc hiện đại, đội ngũ chuyên gia cũng chưa đủ đáp ứng nhu cầu.

Thiếu tướng Nguyễn Văn Hận, Giám đốc Công an tỉnh An Giang, cho biết: “Khó khăn trong công tác này là mẹ liệt sĩ còn sống ít, nên đối tượng lấy mẫu đối chứng cũng gặp khó. Nhiều liệt sĩ hy sinh ở nước bạn nên không tìm được hài cốt và khi tìm thấy lại không có thông tin. Chưa kể qua thời gian, hài cốt bị phân hủy, nhiều trường hợp không còn đủ điều kiện để tách ADN. Đặc biệt, những mộ tập thể, hài cốt bị trộn lẫn, khiến việc xác định danh tính càng khó khăn hơn”.

Bộ Quốc phòng cũng phát động và triển khai chương trình “Trả lại tên cho các liệt sĩ”. Đó là sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan Quân đội, y tế, khoa học hình sự và các địa phương. Đến nay, nhờ chương trình này, hàng ngàn liệt sĩ đã được xác nhận đúng tên, quê quán, đơn vị, giúp hàng ngàn gia đình thoả niềm mong mỏi. Theo thống kê của Bộ Quốc phòng, tính đến giữa năm 2025, chương trình đã giúp định danh được hơn 8.000 HCLS thông qua giám định ADN. Con số này tuy còn khiêm tốn so với số lượng mộ vô danh còn lại, nhưng là bước tiến lớn về chuyên môn và nhân văn.

“Trả lại tên cho các liệt sĩ” không chỉ là nỗ lực tìm lại danh tính, mà còn là hành động tri ân đối với những người con ưu tú của dân tộc. Mỗi cái tên được tìm thấy là một lần lịch sử được hoàn thiện, là một lần đất nước được hàn gắn vết thương chiến tranh. “Không ai bị lãng quên, không điều gì bị bỏ lại phía sau” - thông điệp đầy nhân văn ấy đang được viết nên bằng sự tận tuỵ, khoa học và lòng biết ơn vô hạn dành cho các anh hùng liệt sĩ./.

Bài 1: Những ký ức không tên

Bài cuối: Thiêng liêng tình dân tộc, nghĩa đồng bào