Người nằm lại, đất không quên - Bài 2: Trao gửi niềm tin

Viết về hành trình tìm kiếm, quy tập HCLS, tôi chợt nhớ câu vọng cổ trong bài “Nửa vầng trăng riêng” của soạn giả Lý Việt Hùng: “Em muốn đi khắp cùng trời cuối đất/ Chỉ mong tìm cho được tên anh…”. Lời ca như thay tiếng lòng của người vợ, người mẹ năm nào gửi đến người chiến sĩ đang còn nằm lại trong lòng đất quê hương.

Nỗ lực vượt thời gian

Những tấm bản đồ cũ, tư liệu nhuốm màu thời gian, những lời kể của nhân chứng… đang từng ngày ghép lại bức tranh ký ức thiêng liêng. Đến nay, toàn Quân khu đã hoàn thành công tác kết luận địa bàn, lập bản đồ tìm kiếm HCLS, xác định tổng số liệt sĩ có nơi chôn cất trên địa bàn là 86.876 HCLS; hiện đã quy tập 72.793, còn 983 HCLS chưa tìm kiếm, quy tập và 9.100 HCLS chưa rõ thông tin quy tập. Những con số tưởng chừng khô khan nhưng phía sau là cả một cuộc đời của những người đã sống, chiến đấu, hy sinh và vẫn đang chờ một ngày được trở về, được gọi tên. Thượng tá Trần Trường Giang, Phó Chủ nhiệm Chính trị Bộ CHQS tỉnh Vĩnh Long cho biết: “Chúng tôi tăng cường phối hợp các cơ quan chức năng triển khai thực hiện số hóa dữ liệu liệt sĩ, thân nhân, vị trí an táng ban đầu. Mặc dù thời gian, địa hình có nhiều thay đổi nhưng chúng tôi sẽ cố gắng khắc phục, đẩy mạnh tìm kiếm, quy tập HCLS”.

Việc xác định sơ đồ mộ chí rất khó khăn do bản đồ địa giới qua các thời kỳ lịch sử có sự thay đổi không nhỏ. Đại tá Bùi Yên Tĩnh, Phó Cục trưởng Cục Tác chiến (Bộ Tổng Tham mưu) nhận định: “Càng về sau, công tác tìm kiếm, quy tập càng khó hơn. Do đó, các địa phương cần nỗ lực hoàn thiện bản đồ, cập nhật dữ liệu, nhất là khi triển khai theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Số hóa dữ liệu cần nỗ lực rất lớn, không chỉ là công nghệ mà còn là sự thận trọng trong thu thập, xác minh từng nhân chứng, từng câu chuyện sống”.

Từ năm 2001 đến nay, Ban Chỉ đạo 515 các tỉnh, thành phố và các Đội tìm kiếm quy tập trên địa bàn Quân khu triển khai tìm kiếm, quy tập được 11.533 HCLS; trong đó, tại Campuchia là 8.188 HCLS (561 HCLS xác định được thông tin), trong nước là 3.345 HCLS (264 HCLS xác định được thông tin). Riêng mùa khô 2024 - 2025, các Đội đã tìm kiếm, quy tập được 242 HCLS đưa về an táng tại Nghĩa trang Liệt sĩ Hòn Đất, Dốc Bà Đắc (An Giang), Nghĩa trang Liệt sĩ Tam Nông (Đồng Tháp). Kết quả này là minh chứng cho những nỗ lực không ngừng nghỉ của cán bộ, chiến sĩ LLVT Quân khu; đồng thời, có sự giúp đỡ trách nhiệm, nhiệt tình từ chính quyền, Quân đội và Nhân dân Campuchia. Thiếu tướng Um Sophea, Chỉ huy trưởng Tiểu khu Kampong Chhnang và Thiếu tướng Ney Nidum, Chỉ huy trưởng Tiểu khu Kandal (Vương quốc Campuchia) đều khẳng định sự đồng hành, chia sẻ trách nhiệm với Việt Nam trong nhiệm vụ thiêng liêng này.

Ký ức sống cần được trân trọng

Ai cũng hiểu: Sản phẩm bản đồ tìm kiếm, quy tập HCLS không chỉ là dữ liệu địa lý số hóa, mà là kết tinh của công sức, trí tuệ, lòng thành kính của thế hệ hôm nay hướng về người đã khuất. Và để có được bản đồ ấy, không thể thiếu các nhân chứng sống những người cựu chiến binh, người dân từng đi qua chiến tranh, từng chôn cất đồng đội bằng chính tay mình. CCB Nguyễn Văn Tư (Tư Dân), ngụ xã Phú Hựu, tỉnh Đồng Tháp từng chôn cất 2 liệt sĩ tại gò đất trong khu vườn nhà bà Nguyễn Thị Pho, người cùng xã (năm 1972). “Em trai bà Pho cũng biết rõ có HCLS trong gò đất này nên không cải tạo, tác động vào khu vực đó”, ông Tư nói.

Bà Nguyễn Thị Pho kể: “Trước đây, gia đình tôi báo với địa phương quy tập được 04 ngôi mộ. Đến năm 2024, chúng tôi tiếp tục cung cấp thông tin và xác định thêm 02 HCLS mà chính tay chú Tư chôn cất ngày xưa. Em trai tôi đã đồng ý giao toàn bộ khu đất để địa phương tiếp tục tìm kiếm”. CCB Nguyễn Văn Tư trăn trở: “Tôi cũng gần 80 tuổi, lúc nhớ lúc quên chỉ mong các hài cốt của đồng đội còn nằm dưới gò đất sớm đưa về nghĩa trang liệt sĩ. Vừa qua, địa phương đẩy nhanh tiến độ rà soát, tìm kiếm quy tập, tôi mừng lắm”. Bà Pho nghẹn ngào: “Có lúc tôi tưởng như nghe tiếng gọi của các anh, các chú. Điều này càng thôi thúc chúng tôi tiếp tục nỗ lực hỗ trợ, cung cấp thông tin tìm kiếm, quy tập HCLS”. Câu chuyện của bà không chỉ là nỗi lo về một cuộc tìm kiếm chưa trọn vẹn, mà còn là lời nhắc nhở về nguy cơ mai một ký ức.

Được biết, bà Pho cũng có cha là Liệt sĩ Nguyễn Văn Hai, được Nhân dân Xẻo Lò chôn cất và giữ hiện trạng suốt thời chiến, sau này được quy tập về Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Châu Thành (Đồng Tháp). Nghe tới đó, chú Tư Dân bùi ngùi. Bởi hơn 50 năm qua, ông miệt mài đi tìm phần mộ hai người em trai của mình là Liệt sĩ Nguyễn Văn Bé Năm và Liệt sĩ Nguyễn Văn Bé Sáu. “Hiện nay, gia đình đã có thông tin về phần mộ của hai em, chúng tôi đang phối hợp hoàn tất các thủ tục để đưa các em về”, nói đoạn, chú Tư đưa mắt nhìn xa xăm, đứng trên gò đất năm xưa nay đã thành vườn cây ăn trái bạt ngàn.

Ánh nắng cuối ngày phủ vàng trên cánh đồng lúa xen kẽ vườn cây trải dài mút tầm mắt. Trên đường rời Phú Hựu, hướng về cao tốc Mỹ Thuận – Cần Thơ, tôi nghĩ mãi về câu nói của chú Tư và cô Pho. Việc nghiệm thu dữ liệu kết luận địa bàn, xây dựng bản đồ tìm kiếm, quy tập HCLS là bước đi chiến lược, không chỉ định hướng cho hôm nay mà còn là sự chuẩn bị chu đáo cho mai sau, khi nhân chứng không còn, ký ức dần lùi xa. Và điều quan trọng, mỗi cá nhân phải phát huy trách nhiệm, thận trọng thu thập, linh hoạt xác minh, không cứng nhắc, rập khuôn để thông tin về những người đã khuất không mãi nằm trên bản đồ mộ chí./.

Bài 1: Tư liệu từ ký ức

Bài 3: Nét đẹp tri ân